पुणे आकाशवाणी केंद्राचे सांगली उपकेंद्र सुरू ६ ऑक्टोबर १९६३
1963 मध्ये पुणे आकाशवाणी केंद्राचे सांगली उपकेंद्र सुरू झाले. मराठी संस्कृती, प्रसारण परंपरा आणि भारतीय रेडिओच्या सुवर्णकाळातील या ऐतिहासिक क्षणाची संपूर्ण माहिती वाचा.
६ ऑक्टोबर १९६३ हा दिवस महाराष्ट्रातील आकाशवाणी इतिहासात महत्त्वाचा आहे. याच दिवशी पुण्याच्या आकाशवाणी केंद्राचे सांगली उपकेंद्र सुरू झाले. त्या काळात मनोरंजनासाठी दूरदर्शन नसल्याने रेडिओच लोकांसाठी मुख्य माध्यम होते. घराघरात, हॉटेलांत आणि सार्वजनिक ठिकाणी रेडिओ लागलेला असे.
आज आपण सांगली उपकेंद्राच्या स्थापनेची आठवण ठेवत, त्याच्या सुरुवातीच्या दिवसांचा आणि मराठी साहित्य, संगीत क्षेत्रात दिलेल्या योगदानाचा गौरव करू.
सांगली आकाशवाणीचे प्रारंभिक दिवस
१९६३ मध्ये, लोकांना रेडिओच्या माध्यमातून नवनवीन कार्यक्रम ऐकायला मिळत होते. सांगली उपकेंद्र पुणे आकाशवाणीचेच एक उपकेंद्र होते, ज्याचे प्रसारण सुरुवातीला २४० मीटर (१२५० किलोसायकल्स) वरून केले जात होते. नंतर हे प्रसारण २३९.८१ मीटर (१२५१ किलोहर्टझ्) वर बदलले. सांगलीजवळच्या तुंग येथे असलेल्या ट्रान्समीटरमध्ये कार्य सुरू झाले आणि त्यावेळी प्रसारण इतके स्पष्ट होते की ते गोवा, कर्नाटकातील काही भागांमध्येही ऐकू जात होते.
या केंद्रावर जपानमधील ‘निपॉन’ ट्रान्समीटर वापरले जात, परंतु काही वर्षांनी देशी बनावटीचे भेलचे ट्रान्समीटर बसविण्यात आले. १९८५ मध्ये कोल्हापूर रोडवर एक नवीन आकाशवाणी स्टुडिओ इमारत बांधली गेली.
आकाशवाणीचा सुवर्णकाळ आणि मराठी साहित्य
त्या सुवर्णकाळात आकाशवाणीवर मराठी साहित्यिक आणि संगीत क्षेत्रातील मोठमोठी माणसे कार्यरत होती. पु. ल. देशपांडे, मंगेश पाडगावकर, वेंकटेश माडगूळकर यांच्यासारखी साहित्यिक मंडळी नियमितपणे आकाशवाणीवर येत असत. सुधीर फडके यांचे अजरामर “गीत रामायण” अशाच एका प्रसारणाचे महत्त्वपूर्ण उदाहरण आहे.
मधुकर गोळवलकर यांच्या “जयोस्तुते श्री महन् मंगले” या गीताच्या रेकॉर्डिंगवेळी संपूर्ण स्टुडिओ संगीतकार आणि गायकांनी भरून गेला होता, ज्यामुळे त्यांना बाहेरच्या पॅसेजमध्ये उभे करावे लागले होते. या गोष्टींनी आकाशवाणीची ऐतिहासिक महती सिद्ध होते.
“हे पण वाचा – आजचा सुविचार“
प्रसारणातील आव्हाने आणि आठवणी
आकाशवाणीवर काम करताना अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागत होते. सांगलीहून तुंगला प्रसारण सुरू करण्यासाठी कर्मचाऱ्यांना पहाटे चार वाजता निघावे लागत असे. तेव्हा रेडिओवरून कधी-कधी सार्वजनिक जीवनाशी संबंधित आव्हानात्मक निवेदनेही प्रसारित होत. एकदा कोल्हापूरच्या छत्रपती प्रमिलाराजे हॉस्पिटलमधून ORH रक्तासाठी एक आकस्मिक निवेदन करावे लागले होते. या निवेदनामुळे अनेक रक्तदाते मदतीला आले आणि संबंधित मुलीचे प्राण वाचले.
रेडिओचा प्रभाव आणि लोकांशी जोडलेले नाते
रेडिओ फक्त एक मनोरंजनाचे साधन नव्हते; ते लोकांच्या जीवनाशी जवळून जोडलेले होते. एका गरीब वृद्ध चर्मकाराने रेडिओवर ऐकलेल्या निवेदनावरून एका निवेदकाला आपल्या हातांनी चप्पल बनवून देण्याची विनंती केली होती. ही एक घटना आहे जिच्यामुळे रेडिओच्या माध्यमातून लोकांशी कसे दयाळू आणि सखोल नाते जुळले होते, हे कळते.
निष्कर्ष
पुणे आकाशवाणी केंद्राचे सांगली उपकेंद्र आजही इतिहासाच्या पानांमध्ये सुवर्णाक्षरांनी कोरले गेले आहे. १९६३ चा हा क्षण मराठी संस्कृतीचा अभिमान आहे, ज्याने नवनवीन साहित्यिकांना आणि कलाकारांना एक व्यासपीठ दिले. रेडिओवर प्रसारित झालेल्या आठवणी आणि कार्यक्रम आजही अनेकांच्या मनात जिवंत आहेत.
