माहितीच्या सार्वत्रिक वापराचा आंतरराष्ट्रीय दिवस (IDUAI) International Day of Universal Assess To Information 28 September
दरवर्षी २८ सप्टेंबर रोजी आंतरराष्ट्रीय माहिती सार्वत्रिक प्रवेश दिन (International Day of Universal Access to Information) साजरा केला जातो. हा दिवस जागतिक पातळीवर नागरिकांच्या माहितीच्या अधिकाराला महत्त्व देतो. पारदर्शकता, माहितीचा मुक्त प्रवाह, आणि माहितीच्या सार्वत्रिक प्रवेशामुळे समाजात सशक्तीकरण होते. या दिवसाचा उद्देश म्हणजे सर्वांना माहिती उपलब्ध करून देणे, विशेषत: माहिती मिळवण्याच्या प्रक्रियेत पारदर्शकता वाढवणे.
आंतरराष्ट्रीय माहिती सार्वत्रिक प्रवेश दिन म्हणजे माहितीचा अधिकार आणि पारदर्शकतेच्या महत्त्वाची ओळख. माहितीचा सार्वत्रिक प्रवेश कसा समाजाला सक्षम करतो, ते जाणून घ्या.
माहितीचा अधिकार
माहितीचा सार्वत्रिक प्रवेश हा एका सशक्त समाजाचा पाया आहे. प्रत्येक नागरिकाला त्याच्यावर आणि त्याच्या देशावर होणाऱ्या निर्णयांबद्दल माहिती असणे आवश्यक आहे. माहितीचा अधिकार हा केवळ कायदेशीर दस्तऐवज नाही, तर लोकशाही व्यवस्थेतील एक महत्त्वाचा घटक आहे. यामुळे नागरिकांना त्यांच्या हक्कांचे संरक्षण करता येते, तसेच भ्रष्टाचारावर नियंत्रण ठेवता येते.
पारदर्शकता आणि उत्तरदायित्व
माहितीला मुक्तपणे प्रवेश असणे म्हणजे सरकारी कामकाजात आणि विविध संस्थांमध्ये पारदर्शकता राखणे. माहितीचा सार्वत्रिक प्रवेश नसल्यास भ्रष्टाचार, गैरवापर, आणि गैरव्यवहार यांसारख्या समस्या उद्भवू शकतात. माहितीच्या उपलब्धतेमुळे केवळ सरकारच नव्हे तर खासगी संस्था देखील आपली कामगिरी सुधारतात आणि जबाबदार राहतात.
उदाहरणार्थ, जर एखादी योजना सुरू होत असेल, तर ती कशी अंमलात आणली जाईल, तिचा खर्च किती असेल, आणि ती यशस्वी होईल का यासंबंधीची माहिती नागरिकांना मिळणे आवश्यक आहे. या प्रकारे माहिती मिळाल्यास नागरिक आपल्या मतांची मांडणी करू शकतात आणि आवश्यक ते बदल घडवून आणू शकतात.
माहिती तंत्रज्ञानाचा वापर
आजच्या डिजिटल युगात माहितीचा प्रवेश अधिक सुकर झाला आहे. इंटरनेटच्या माध्यमातून विविध स्त्रोतांकडून माहिती मिळवणे सहजशक्य झाले आहे. डिजिटल प्लॅटफॉर्म्स आणि सामाजिक माध्यमांमुळे लोकांना विविध प्रकारची माहिती मिळत आहे. परंतु, यासोबतच चुकीची माहिती पसरवण्याचे धोके देखील वाढले आहेत. त्यामुळे खात्रीशीर आणि विश्वासार्ह माहितीच्या स्रोतांचा वापर करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
माहितीचा सार्वत्रिक प्रवेश आणि सशक्तीकरण
माहिती मिळवण्याचा सार्वत्रिक अधिकार हा प्रत्येक व्यक्तीला सशक्त करतो. माहिती ही सशक्तीकरणाचे साधन आहे, कारण यामुळे लोकांना योग्य निर्णय घेता येतात, त्यांचे हक्क जपता येतात, आणि त्यांनी समाजात सक्रीय सहभाग नोंदवता येतो.
उदाहरणार्थ, आरोग्य क्षेत्रातील माहिती जर सर्वांपर्यंत पोहोचली, तर प्रत्येकाला त्यांचे आरोग्य सुधारण्यासाठी आवश्यक असलेल्या उपाययोजनांची माहिती मिळू शकते. अशा प्रकारे, माहितीचा सार्वत्रिक प्रवेश हे समाजाच्या सर्व क्षेत्रात सुधारणा घडवून आणू शकते.
जागतिक स्तरावरील माहितीचा अधिकार
युनायटेड नेशन्स एज्युकेशनल, सायंटिफिक अँड कल्चरल ऑर्गनायझेशन (UNESCO) ने माहितीच्या सार्वत्रिक प्रवेशावर जोर दिला आहे. युनेस्कोच्या मते, माहितीचा सार्वत्रिक प्रवेश हा मानवाच्या मूलभूत हक्कांपैकी एक आहे. त्यासाठी त्यांनी विविध योजना आणि उपक्रम राबवले आहेत, ज्यामुळे जगभरात माहिती मिळवण्याचा आणि त्यावर प्रक्रिया करण्याचा अधिकार सामान्य नागरिकांना मिळू शकेल.
युनेस्कोने सार्वजनिक माहितीच्या खुल्या प्रवेशाची (Open Access to Public Information) चळवळ चालवली आहे, ज्यामुळे जगभरात माहिती सुलभपणे उपलब्ध होईल. माहितीच्या या मुक्त प्रवाहामुळे, जगभरातील नागरिकांना त्यांच्यासाठी आवश्यक ती माहिती मिळेल.
शाश्वत विकासासाठी माहितीचे महत्त्व
माहितीचा सार्वत्रिक प्रवेश शाश्वत विकास उद्दिष्टे (Sustainable Development Goals) साध्य करण्यासाठी देखील महत्त्वाचा आहे. माहिती उपलब्ध असल्यास, लोकांना त्यांच्या समाजातील समस्या ओळखता येतात आणि त्या सोडवण्यासाठी योग्य उपाययोजना करता येतात. माहितीचा अधिकार असल्यास, नागरिक पर्यावरण संरक्षण, आरोग्य, शिक्षण, आणि इतर मूलभूत सुविधांबद्दल जागरूक होतात आणि त्यासाठी जबाबदार राहू शकतात.
माहिती सार्वत्रिकतेची आव्हाने
जरी माहिती मिळवण्याचा अधिकार जागतिक स्तरावर मान्य केला जात असला, तरी अजूनही काही देशांमध्ये आणि समाजांमध्ये माहितीवर बंदी आहे. काही ठिकाणी सरकारे किंवा विशेष गट लोकांना माहिती मिळवू देत नाहीत, ज्यामुळे नागरिकांचे हक्क डावलले जातात. या आव्हानांचा सामना करण्यासाठी जागतिक स्तरावर विविध धोरणे आणि नियम आवश्यक आहेत.
निष्कर्ष
आंतरराष्ट्रीय माहिती सार्वत्रिक प्रवेश दिन आपल्याला माहितीच्या महत्त्वाची जाणीव करून देतो. माहितीचा सार्वत्रिक प्रवेश हा केवळ लोकशाही व्यवस्थेसाठीच नाही, तर सशक्त आणि जबाबदार समाजासाठी देखील आवश्यक आहे. माहितीच्या मुक्त आणि विश्वासार्ह उपलब्धतेमुळे नागरिकांना सशक्तीकरण मिळते आणि समाजात सुधारणा घडवता येतात.
आता प्रत्येकाने माहितीचा अधिकार समजून घेतला पाहिजे आणि त्याच्या सशक्त वापरासाठी पुढे आले पाहिजे. कारण माहिती हीच शक्ती आहे.
